دوستان عزیز؛ به یاد داشته باشید که عمده‌ی عواید این دوره‌ها صرف ثبت، ضبط و اعتلای موسیقی نواحی ایران و حمایت از اساتید کهنسال این حوزه میشود
ارادتمند – علی اتحاد
مطالعات تطبیقی حکمت، هنر و فرهنگ ایران
درسگفتاری از علی اتحاد
این دورهی آموزشی حاصل کاری پژوهشی‌ست که از سال یکهزار و سیصد و هشتاد و پنج آغاز شده است.
لطفا برای ثبت نام در این دوره در تاریخ‌های مشخص شده به نشانی زیر ایمیل بفرستید
شهریه‌ی هر ترم برای شرکت‌کنندگان درون ایران متفاوت از شرکت‌کنندگان بیرون ایران است
پس لطفا در نامه‌ی درخواست‌تان محل اقامت‌تان را بنویسید
ali.ettehad.persian.mysticism@gmail.com
جلسه‌ی نخست:
- نگاهی به مختصات جغرافیایی ایران
- مختصری دربارهی موقعیت تاریخی-فرهنگی ایران
- ایران تاریخی کجاست؟
- بررسی نمونه‌هایی از تاثیرات اقلیمی بر انگاره‌های کلی فرهنگ ایران
- «خون مقدس» و «خورنه» و نقش «پادشاه» در ساختار فرهنگی ایران
- الگوی هِرَمی قدرت و ریشه‌های اقلیمی و فرهنگی‌اش
- مختصری دربارهی ایزدان هندو-ایرانی و خویشکاری هر یک از ایشان
جلسه‌ی دوم:
- آیا «تاریخ ایران» را باید زیر نام «ایران» خواند یا زیرمجموعه‌ی «منطقه‌ای جغرافیایی»؟
- پیش از سلسله‌های پادشاهی مشهور ایرانی، در این سرزمین چه می‌گذشت؟
- «دو هزار و پانصد سال» یا بیشتر؟
- بررسی مختصر یک نمونه‌ی کهنسال: «شهر سوخته»
- زبان‌های گمشده و تاریخ گمشده!
- معرفی زبان‌های «هندو-اروپایی» و نسب‌نامه‌ی زبان‌های ایرانی
- معرفی چشم‌اندازی کلی از ادبیات پیش از اسلام
- نمونه‌خوانی یکی از کتیبه‌های باستانی
- خوانش نمونه‌هایی از ادبیات اوستایی، فارسی باستان و پهلوی ساسانی و بررسی آوایی آن
- مختصری دربارهی نام «ایران» و ریشه‌های واژگانی‌اش
جلسه سوم:
- درباره ی کارکردهای دین
- رابطه‌ی «دین مزدایی» (مزدیسنا) با باورهای «هندو-ایرانی»
- خدایانی که بدل به دیو شدند! (نسبت‌های واژگانی نام «خدا» و «دیو»)
- معرفی تفصیلی «اهورامزدا» به لحاظ واژگانی و مسئله‌ی خویشکاری
- شرحی دربارهی امشاسپندان (از ایده‌های باستانی تا اشکال متاخر ساسانی)
- نقشه‌ی سلوک معنوی و رابطه‌اش با ویژگی‌های مزدایی
- تفاوت‌های «مزدا پرستی» در متون مقدس باستانی و «زرتشتی‌گری» در عصر ساسانی
- معرفی ساختار دوگانه‌ی هستی میان نیک و بد (آغاز ایده‌ی ساخت دوگانه‌ی جهان)
- کهن‌ترین نمونه‌ی مکتوب ایده‌ی بهشت و دوزخ
- معرفی اساطیر آغازین مزدایی: پیدایش هستی و انسان و موجودات و …
- روایت‌های مرتبط با نبرد میاد مزدا و اهریمن
- شرح هزاره‌های نبرد تا آخرالزمان
- ظهور نجات دهنده‌ی واپسین (منجی در باور ایرانیان)
- نگاهی گذرا به رمز «فروهر» و تحلیل عناصر تصویری‌اش
جلسه چهارم:
- معرفی ادیان «گنوسی»
- دربارهی ریشه‌های ادیان «گنوسی»
- ریشه‌یابی واژه‌ی «گنوس»
- چرخه‌ی «آگاهی» و نسبت‌های آن با چرخه‌ی «مادی»
- نگاهی به اسطوره‌ی اولیه‌ی «گنوسی» در متون یونانی
- معرفی «سوفیا» (ایزدبانویی که آگاهی عارفانه در پیوند با اوست)
- معرفی «دمیورگ» و ساخت چرخه‌های «جهان مادی»
- «پسر انسان»، «مسیح» یا «عارف کامل» («انسان کامل» یا «ایزد-انسان»)
- مختصری در معرفی «کتاب مقدس»: «عهد عتیق» و «عهد جدید»
- نگاهی کوتاه به باورهای «گنوسی» در «کتاب مقدس»
- مشترکات میان اشکال گوناگون «باورهای گنوسی»
- بررسی اثری سینمایی با الگوهایی که تا این جا آموخته‌ایم
- ارائه‌ی تصویری کوچک از «دین مانی»
- کیهان شناسی «دین مانی»
- نگاهی به اساطیر «دین مانی»
- مانویت، دینی جهانی
- تصویری اندک از دین «مندایی»
جلسه پنجم:
- مقدماتی دربارهی حکمت و عرفان ایران پس از اسلام
- نگاهی به مدلِ افلاطونی
- الگوی ساده‌سازی شده‌ی حکمت ایران
- تقسیمات جهان در حکمت پس از اسلام: «عالم معقول» و «عالم خیال» و «عالم محسوس»
- رابطه‌ی «سلوک» و «سالک»
- طرحِ سفرِ معنوی و انگاشت آینه‌ای از جهان
- بررسی ابیات نخستین «مثنوی مولانا»
- بررسی رمز «نی» در دیباچه‌ی «مثنوی مولانا»
- شرحی بر مسئله‌ی شهود با نگاهی به قصه‌ی «پیر چنگی» در «مثنوی مولانا»
- مفهوم «التباس» و «صورت‌گردانی» و نگاهی به فضای «سایبری» و «گوشی‌های هوشمند» به عنوان مثال
- رمزپردازی و «عالم خیال»
جلسه ششم:
- مروری بر ابیات نخست «مثنوی مولانا»
- دربارهی واژه‌ی «مسجد» و ریشه‌های آن
- نگاهی به «مسجد شاه» اصفهان و مختصات تاریخی و معمارانه‌‌ی این اثر معمارانه
- معرفی وجوه زیبایی شناختی «مسجد شاه» اصفهان
- تحلیل فرم‌های «قوس جناغی» و رمزگشایی آن بر اساس مدل «سلوک سالک»
- نسبت‌های میان عوالم «محسوس» و «معقول» و «خیال» در رمز «قوس جناغی»
- سلوک عارف و رابطه‌ی آن با طراحی مساجد تاریخی
- شرحی بر رمز «خورشید» و «شمسه‌ی ایرانی» و نسبت آن با «اسواستیکا» و «گردونه‌ی مهر»
- بررسی نشانه‌های پیشا-اسلامی در معماری عصر اسلامی ایران
- قیاس «معابد میترایی» و «محراب مساجد»
- «سنگابه»های مساجد به مثابه رمزی بر آمده از میترایسم
اپام‌نپات و میترا و نقوش عصر اسلامی - بازگشت به ابیاتِ نخست «مثنوی مولانا»
جلسه هفتم:
- چیستی گزارش «حقیقت» در دستگاه عرفانی
- تحلیل این مسئله با حکایتی از «مثنوی مولانا»: حکایت فیل در اتاق تاریک
- مروری بر مسئله‌ی «توحید» در سنت دینی
- مروری بر مسئله‌ی «توحید» در بستر «وحدت وجود»
- مسئله‌ی «وحدت وجود» و معرفت عرفانی با نگاهی به «اسلیمی‌های ایران»
- روایت «گنج پنهان» و قیاس با ساختارهای زیبایی شناختی هنر ایران
- بررسی این موضوع از زبان مولانا در دفتر نخست «مثنوی»
- روایتی از «فصوص الحِکَم» نوشته‌ی «ابن عربی» در این باره
- تحلیل مسئله‌ی «وحدت» در ابیاتی از دفتر اول «مثنوی مولانا»
- تحلیل ساختار زیبایی شناختی و نسبت نور و رنگ در «گنبد شیخ لطف الله» اصفهان
- نگاهی به نقش «طاووس» زیر «گنبد شیخ لطف الله» و گوشه‌ی چشمی به رمز طاووس
- نمونه‌ای از دفتر نخست «مثنوی»، دربارهی نور و ایده‌ی «وحدت»
- نمونه‌ای دربارهی «ابزارهای فهم امر محسوس و امر معقول» از دفتر ششم «مثنوی»
جلسه‌ی هشتم:
- معرفی «شهاب الدین سهروردی» با نگاهی کوتاه به زیست او
- اندکی دربارهی ارتباط «سهروردی» با حکمت پیش از اسلام ایران
- مختصری دربارهی «حکمت الاشراق»
- رمز پرندگان و فهرستی از نمونه‌های «قصه‌ی مرغان» در ادبیات عرفانی ایران
- خوانش کامل متن «رساله الطیر» (قصه‌ی مرغان) نوشته‌ی «ابن سینا» و ترجمه‌ی «شهاب الدین سهروردی»
- بررسی جزء به جزء رمزهای «رساله الطیر»
- ترسیم نمودار سلوک در «رساله الطیر»
- «هورقلیا» کجاست؟ (نگاهی به شهرهای خیالی عرفان ایرانی)
- نگاهی به نقوش فرش ایرانی و نسبت‌اش با مسیر سلوک و شهرهای خیالی در حکمت ایرانی
- مقایسه کوتاه «باغ شازده» در ماهان و نقش فرش ایرانی
جلسه نهم:
- خوانش متن کامل «عقل سرخ» نوشته‌ی «شهاب‌الدین سهروردی»
- بررسی رمزهای این رساله
- گفتاری کوتاه دربارهی «عقل»
- دربارهی کوه «قاف» با نگاهی به ایده‌ی «برج دیدبانی بلندجایگاه» (البزر) در اوستا
- رمز «گوهر شب‌چراغ» و ارتباط آن با ماه
- رمز «درخت طوبی» و ارتباط آن با «درخت همه تخمه» (همیگ‌توخمک) در متون پهلوی
- رمز سیمرغ از روزگار باستان تا متون اسلامی
- رمز «آب زندگانی» و سفر قهرمانی
- رابطه‌ی میان «کوه» و «غار» در سفر سالک
- نگاهی به «ستاره‌ی شش پر» و خوانش آن از طریق رمز «کوه» و «غار»
جلسه دهم:
- چکیده‌ی ایده‌ی «وحدت وجود» در ترجیع‌بند «هاتف اصفهانی» (که یکی هست و هیچ نیست جز او)
- نگاهی مختصر به نقش «مُغ» در اندیشه‌ی ایرانیان
- بررسی عناصر سازنده‌ی اثر «هاتف اصفهانی» و رمزگشایی از عناصر سازنده‌ی آن
- نگاهی به آداب خوردن و آشامیدن ایرانیان به بهانه‌ی بررسی نقوش کاسه‌ها و بشقاب‌های سده‌های گذشته
- بررسی متون نگاشته درون ظروف دوران اسلامی
- نگاهی به زیبایی‌شناسی ظروف ایرانی به عنوان پایان ترم یکم
خلاصه‌ی مباحث مورد بحث در ترم دوم
(دنباله‌ی مطالعه‌ی آثار سهروردی و ورود به گفتارهایی دربارهی مولانا و شمس و دیگران و سرانجام ورود به روایت هفت‌گنبد نظامی)
جلسه‌ی نخست:
- متون رمزی به مثابه ابزاری برای شناخت خویشتن»
- خوانش متن «مونس العشاق» اثر «شهاب الدین سهروردی»
- رمزگشایی رساله‌ی «مونس العشاق»
- شرحی مختصر بر امر «ازلی» و «ابدی»
- شرحی بر غزلی از حافظ؛ (در ازل پرتو حسنات ز تجلی دم زد)
- بازگشت به متن «مونس العشاق»
- شرحی بر غزلی از حافظ؛ (یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور)
- بازگشت به متن «مونس العشاق»
- تحلیل ساختاری و معنایی نگاره‌ی «گریختن یوسف» به قلم «کمال الدین بهزاد»
- بررسی متون و اجزاء تصویری و دیگر جزییات این نگاره
جلسه‌ی دوم:
- متون رمزی به مثابه ابزاری برای شناخت خویشتن»
- متون رمزی به مثابه ابزاری برای «شناخت خویشتن»
- دنباله‌ی رساله‌ی «مونس العشاق» شهاب الدین سهروردی
- آغاز تحلیل نظری متن سهروردی و خروج از موضع روایی
- در باب ارتباط میان «حزن» و «عشق» و «حسن»
- «خیر محض» و «شر محض»
- – دو گام «حسین منصور حلاج»
- «دربارهی «عشق» و معنانی و ریشه‌یابی سنتی و اشتقاق واژگانی با شیوه‌های معاصر
- «سر سویدای دل» یا «حبه القلب» چیست؟
- گا ِو نفْس و رمزگان سهروردی
- تحلیل ساختاری متن سهروردی
- ارتباط مجالس صوفیه و مراتب اندوه و عشق و زیبایی
- تحلیل الگوی مجالس و رمزگشایی واژگان پرکاربرد غزلیات عرفانی فارسی
- معرفی تصوف «یارسان» (اهل حق) و تحلیل یکی از مجالس ایشان
- شنیدن قطعات مجلس و قراردادن آن در الگویی که بدان رسیده‌ایم
- حافظ چکیده‌ی خرد ایرانی: تحلیل یکی از غزلیات حافظ به مثابه خلاصه‌ای از رساله‌ی سهروردی
- نگاهی به مجالس «سماع» در «تصوف مولویه» (قونیه)
- شرح روایی آن چه در این مجالس رخ می‌دهد و بررسی رمزشناختی آن
- «لا» چیست و چرا این علامت نفی بدل به رمز سالک میشود؟
- سماع نماز عاشقان است!
جلسه‌ی سوم:
- ریشه‌های زیست شناختی رقص چیست؟
- نمونه‌های جانوری این کنش کدام‌اند؟
- نگاهی به مرغان بهشتی به مثابه مثال رقص در میان جانوران
- پس زمینه‌های انسانی آیین‌ها
- نمونه‌های هنر نوسنگی
- دربارهی کارکرد آیین‌ها
- زمینه‌ی باستانی موسیقی با ذکر چند مثال
- تاثیرات نورولوژیک و روانشناختی موسیقی
- تاثیرات نورولوژیک و روانشناختی رقص
- در باب «حال»، «واقعه» و «شهود» در اصطلاحات صوفیه
- آن چه در این باب از کارکرد شیمیایی و فیزیکی مغز می‌فهمیم
- در باب «ادراک نفس»
- مختصری دربارهی موسیقی در متون قدما
- موسیقی نزد عرفای ایرانی
- حکیمان قدیم می‌گویند این صدای کیهان است که به موسیقی بدل میشود!
- چگونه می‌توان از گوشی شنوا بهره برد؟
- موسیقی نزد سعدی شیرازی
- موسیقی و سماع نزد سهروردی از رساله‌ی «فی حاله الطفولیه»
- نگاهی گذرا به موسیقی و سماع نزد شیخ محمود شبستری
- مختصری دربارهی «گلشن راز» شیخ محمود شبستری
- شرح غزلی از دیوان کبیر مولانا دربارهی سماع و ترک عقل معاش
جلسه‌ی چهارم:
- معرفی «شمس الدین ملک داد تبریزی»
- شمس از احوال کودکی خود چه می‌گوید؟
- خوانش بخشی از «مقالات شمس»
- شمس از سفرهای خود چه می‌گوید؟
- شمس ملاقات خود را با مولانا چگونه توصیف می‌کند؟
- شمس مولانا را چگونه توصیف می‌کند؟
- شمس تبریزی چگونه شخصیتی دارد؟
- چرا شمس با مولانا تندی می‌کند؟
- دربارهی مراحل تبدل و دگرگونی مولانا
- مولانا نامه‌هاش را در قالب غزل جای می‌دهد و می‌فرستد
- تولد مولانای شاعر
- مختصری نمونه‌خوانی از میان غزلیات مولانا
- خوانش غزلیات بر اساس رابطه‌ی میان شمس و مولانا
- آغاز وحدت
- نمونه‌هایی از «فیه ما فیه»
- شمس در زبان مولانا و مولانا در زبان شمس
جلسه‌ی پنجم:
- آن‌گاه که شمس برای همیشه میرود از او چه در مولانا میماند؟
- مولانا از نو سالک میشود
- قصه‌هایی که مولانا از شمس شنیده در مثنوی تکرار میشود
- بررسی چند قصه‌ی مشترک در متون شمس و مولانا
- دین شادی چیست؟
- رمز «دل» چیست؟
- نمونه‌های میل به شادی در آثار مولانا
- گوشه‌ش چشمی به نگاره‌های شادیانه به بهانه‌ی گفت و گو از شادی
جلسه‌ی ششم:
- تحلیل کلی رمز «دل» در ادب عرفانی ایران
- بررسی رمزهای همذات «دل»، «قلب»، «جام می»، «جام جهان‌نمای»، «جام جم»، «حبه القلب»، «آینه» و … غیره
- بررسی رمز دل نزد «شیخ محمود شبستری»
- نقل قول‌هایی از «ابوسعید ابوالخیر»، «خواجه عبدالله انصاری»، «احمد غزالی» و «عین القضات همدانی»
- ماده تاریخ چیست؟
- شرح غزل حافظ دربارهی رمزهای «دل» و «جام جم»
- قصه‌ی «جام کیخسرو»
- «جام کیخسرو» چطور بدل به «جام جم» شد؟
- بررسی نمونه‌هایی از نگاره‌های بیژن و منیژه
- بررسی جام کیخسرو در آثار دیگران
- نگاهی به رمز سلیمان
- تحلیل رمز «حبه القلب» در متون عرفانی فارسی
- قصه‌ای از «عشاق نامه» اثر عراقی
جلسه‌ی هفتم:
- دنباله‌ی رمز دل
- تناظر «جام» و «دل»
- تحلیل غزلی از حافظ شیرازی
- خوانش تکه‌ای «تمهیدات» اثر «عین القضات همدانی»
- دربارهی ترک تن در زبان مولانا
- گذر از جهان محسوس
- ادراک زمان غیر خطی
- تحلیل نگاره‌ی «هارون الرشید و موی تراش» اثر کمال‌الدین بهزاد، بر اساس روایتی از مخزن الاسرار نظامی گنجوی
- ایده‌ی «آن که بر گنج پا می‌گذارد دلیر است» بر آمده از روایت هارون الرشید با نگاهی به شعر مولانا
- تحلیل نگارهای از کمال‌الدین بهزاد، بر اساس روایتی از مقامات الطیور عطار
- تحلیل نگارهای بر اساس روایتی از «اقبالنامه»ی نظامی گنجوی
- ادامه‌ی تحلیل این روایت در نگارهای دیگر از مکتب هرات
- تکه‌ای از متن نظامی
- تحلیل نگارهای از هفت پیکر، اثر کمال‌الدین بهزاد
جلسه‌ی هشتم:
- آغاز خوانش «هفت پیکر» نظامی
- مختصری در معرفی «نظامی گنجوی»
- معرفی متن هفت پیکر
- پس زمینه‌ی قصه‌ی بهرام گور
- آغاز قصه‌ی بهرام در شاهنامه فردوسی
- ابتدای داستان بهرام در «هفت پیکر» نظامی
- داستان «سنمار معمار»
- بررسی نگاره‌ی «خورنق» اثر کمال الدین بهزاد
- اجرا و تحلیلی کوتاه دربارهی «مجلس قربانی سنمار» اثر بهرام بیضایی
- اجرا و تحلیلی کوتاه دربارهی «کارنامه‌ی بُندار بیدخش» اثر بهرام بیضایی
جلسه‌ی نهم:
- داستان «سنمار معمار»
- ورود بهرام به هفت گنبد
- باز پس گرفتن تاج پدر
- حکایت هفت شاهدخت
- معرفی گنبدها
- آ غاز قصه‌ها‌ی هفت گنبد با «گنبد نخست؛ گنبد سیاه
- پیش از ورود به قصه نگاهی گذرا بر نگاره‌های مرتبط با گنبد سیاه
جلسه‌ی دهم:
- معرفی گنبدها
- معرفی الگوی سفر قهرمانی از زبان جوزف کمپل
- انوار و مراتب سلوک سالک
- نگاهی به نگاره‌ی گنبد دوم
- قصه‌ی گنبد دوم؛ گنبد زرد
خلاصه‌ی مباحث مورد بحث در ترم سوم
جلسه‌ی اول:
- نگاهی به نگاره‌ی گنبد سوم
- قصه‌ی گنبد سوم؛ گنبد سبز
- بازگشت به الگوی سفر قهرمانی
- شرح شفاهی
جلسه‌ی دوم:
- قصه‌ی گنبد چهارم؛ گنبد سرخ
- بازگشت به الگوی سفر قهرمانی
- شرح شفاهی
جلسه‌ی سوم:
- قصه‌ی گنبد پنجم؛ گنبد پیروزه رنگ
- شرح شفاهی
جلسه‌ی چهارم:
- شرح شفاهی
- نگاهی به نگاره‌ی گنبد ششم
- قصه‌ی گنبد ششم؛ گنبد صندل سرخ
- بازگشت به الگوی سفر قهرمانی
- تحلیل رمز زن و مرد در سلوک سالک
- ازدواج جادویی
- نگاهی به «شام آخر» داوینچی
- نگاهی به داستان «پادشاه ماهیگیر» از افسانه‌های جام مقدس
- نگاهی به «درد» و «درمان»
جلسه‌ی پنجم:
- قصه‌ی گنبد هفتم؛ گنبد سپید
- شرح شفاهی
جلسه‌ی ششم:
- شرح پایان منظومه‌ی «هفت گنبد»
- مروری بر روایت هفت گنبد از آغاز تا پایان
- رمزگشایی یک به یک رمزهای هفت گنبد
- شرح پایان منظومه‌ی «هفت گنبد»
- نقشهای کهن الگویی شخصیت‌های هفت گنبد
- نگاهی به سفر سالک در کلام مولانا
- قیاس نقشهای کهن‌الگویی سفر سالک در هفت گنبد با نقشهای اساطیری در اوستا و متون ودایی
- نگاهی به تشرف در قبایل باستانی
- تحلیل نقش مادر
- نگاهی به خوانش‌های روانشناختی
- بازگشت به ایده‌های «گنوسی»
- تحلیل رنگ‌ها از منظر عرفان نظری ایرانزمین
- جست و جوی ایده‌ی رنگ‌ها، سیارات و سفر در کلام عرفای ایرانی
جلسه‌ی هفتم:
- نگاهی به میراث معاصر ادبی با تکیه بر سنت حکمت ایرانی
- مختصری دربارهی هوشنگ گلشیری
- خوانش «خانه روشنان» اثر گلشیری
- بررسی روایت درون و برون متنی «خانه روشنان»
- بررسی سفر قهرمانی و سلوک در «خانه روشنان» گلشیری
- نگاهی به «رساله‌ی پولوس رسول به کاتبان» (نوشته‌ی جلال آل احمد)
جلسه‌ی هشتم:
- تماشای تکه مستندی دربارهی سهراب سپهری
- خوانش «صدای پای آب» سهراب سپهری
- بررسی روایت برون متنی «صدای پای آب»
- خروج از روایت سهراب سپهری و نگاهی به کلام مولانا در مثنوی
- بازگشت به متن سهراب سپهری
- خروج از روایت سهراب سپهری و نگاهی به کلام مولانا در مثنوی
- بازگشت دوباره به متن سهراب سپهری
- جست و جوی سفر سالک در اثر سپهری
جلسه‌ی نهم:
- تکه‌ای مستند دربارهی احمد شاملو
- جست و جوی سفر قهرمانی و سلوک سالک در آثار احمد شاملو
- بررسی روایت برون متنی در چند اثر از شاملو
جلسه‌ی دهم:
- تحلیل قطعاتی از آثار فریدون رهنما
- تماشای بخشی از اثر فریدون رهنما
- بازگشت به ترجیع بند هاتف اصفها
- کتیبه با صدای فرهاد مهراد
- بررسی اثری دیگر از رهنما
- بررسی قطعاتی از بیژن الهی
- خروج از متن الهی و مروری بر غزلی از مولانا
- تحلیل قطعاتی از آثار هوشنگ ایرانی
- نگاهی به آخر زمان
- ابن الوقت کیست؟
- ایده‌ی صاحب الزمان در عرفان ایرانی به چه معناست؟
- مستنداتی دربارهی رضا براهنی
- خوانش و بررسی شعر «دف» از رضا براهنی
خلاصه‌ی مباحث مورد بحث در ترم چهارم
(خوانش و تحلیل منطق الطیر عطار، در این دو سوم متن عطار خوانده میشود)
جلسه‌ی اول:
- آغاز راه با غزلی از عطار با صدای محمدرضا شجریان و کمانچه‌ی کیهان کلهر
- معرفی مختصری از دورهی آثار عطار
- معرفی «مقامات الطیور» (منطق الطیر) اثر عطار نیشابوری
- آغاز خوانش و تحلیل دیباچه‌ی «مقامات الطیور»
- بررسی تمامی روایات برون متنی همراه با تماشای ویدیو و تحلیل روایات: عباراتی چون یار غار، قصه‌ی موسی، نمرود، ابراهیم و …
- جلسه‌ی دوم:
- ادامه‌ی متن عطار
- شرح ناقه‌ی صالح
- نگاهی به نگاره‌های اروپایی بر اساس قصه‌ی گوساله‌ی سامری و رمزگشایی گوساله‌ی سامری
- مقدماتی دربارهی «حیرت عقل» دو شاخ فرق سر موسی، اسکندر، آمون رع و …
- بررسی فرم معابد باستانی یا کوه‌های انسان‌ساز، از سومر و بابل و مصر تا چین و پرو
- ارتباط میان این همه
جلسه‌ی سوم:
- ادامه‌ی متن عطار
- نگاهی به نگاره‌های منطق الطیر (مقامات الطیور)
- نگاهی به قلم «سلطانعلی مشهدی»
- شرحی دربارهی تکنیک‌های کتاب آرایی
- معرفی شخصیت‌ها: هدهد و موسیچه و طوطی و کبک و باز و دراج و عندلیب و طاووس و تذرو و قمری و فاخته
- گفت و گو دربارهی سفر به سرزمین سیمرغ
جلسه‌ی چهارم:
- ادامه‌ی متن عطار
- حکایت بلبل
- دیگر حکایات فرعی منطق الطیر
- حکایت طوطی
- حکایت فرعی
- حکایت طاووس
- حکایات فرعی
- حکایت بط
- حکایتی از سعدی
- بازگشت به منطق الطیر
- حکایات فرعی
- حکایت کبک
- حکایات فرعی
- حکایت همای
- حکایات فرعی
جلسه‌ی پنجم:
- ادامه‌ی متن عطار
- حکایت بوتیمار
- حکایت فرعی
- حکایت بوم (جغد)
- حکایت صعوه
- حکایات فرعی
- پایان حکایات پرندگان
- گفت و گوی هدهد با مرغان
- گذر از کفر و ایمان و شرحی در این باره
- سالک و اسلام مجازی و کفر حقیقی تا وحدت محض
- نگاهی به اسلیمی‌ها
- نقش سیمرغ
- ارجاع به عقل سرخ
- تحلیل بینامتنی و تطبیقی مراحل هفتگانه‌ی عطار بر افلاک و هفت گنبد نظامی و قصه‌ی بهرام و سفر سالک در عقل سرخ
جلسه‌ی ششم:
- ادامه‌ی متن عطار
- حکایت شیخ صنعان
- تحلیل برون متنی و بینامتنی حکایت شیخ صنعان
جلسه‌ی ششم:
- ادامه‌ی متن عطار
- حکایت شیخ صنعان
- تحلیل برون متنی حکایت شیخ صنعان
جلسه‌ی هفتم:
- ادامه‌ی متن عطار
- آغاز سفر مرغان
- نگاهی به نگاره‌ها و متون مرتبط
- قصه‌ی بایزید
- وادی طلب و شرح آن
- نگاهی به داستان طوطی و بازرگان مثنوی مولانا
- بازگشت به متن عطار و حکایات فرعی
- وادی عشق و شرح آن
- بازگشت به مثنوی مولانا
- بازگشت به متن عطار و حکایت فرعی
جلسه‌ی هشتم:
- ادامه‌ی متن عطار بیان وادی معرفت و شرح آن
- حکایات فرعی
- بیان وادی استغناء و شرح آن
- حکایات فرعی
- نگاهی به متن «بهگودگیتا» و مختصری از آن چه در متون هندی در این‌باره آمده است
- بازگشت به متن عطار و حکایات فرعی
- بیان واحدی توحید و شرح آن
- بیان وادی حیرت و شرح آن
- حکایات فرعی
- نگاهی به نگاره‌های مرتبط با مبحث این نشست
جلسه‌ی نهم:
- ادامه‌ی متن عطار
- بیان وادی فقر و فنا
- حکایات فرعی
- حکایت پروانگان
- سیمرغ در پیشگاه سیمرغ
- حکایات فرعی
- در بیان وحدت
- پایان متن مقامات و طیور (منطق الطیر)
جلسه‌ی دهم:
- تحلیل هفت وادی عطار
- تحلیل این گفتمان در زبان حافظ، عصمت بخارایی، عراقی، مولانا، سعدی، سهروردی، خاقانی، احمد جام، ناصر خسرو، میرفندرسکی، شیخ محمود شبستری
خلاصه‌ی مباحث مورد بحث در ترم پنجم
(مروری بر موسیقی نواحی ایران فرهنگی و نگاهی به موسیقی مقامی قدیم و ردیف دستگاهی)
جلسه‌ی اول:
- موسیقی در گستره‌ی تاریخی و جغرافیایی ایران
- نگاهی به سنگ‌نگاره‌ها و سفالینه‌ها و متون باستانی
- نگاهی به میراث به جا مانده از تپه‌ی «گیان نهاوند»، «تپه مارلیک»، «چغامیش» ، «کول فرح»، «شوش»، «چغازنبیل»، «پارسه»، «طاق بستان»، «بیشاپور»،
- سازهای باستانی: بوق، چنگ، نی‌جفتی، تنبور، کرنای، دمام، سرنای، بربط
- معرفی «خالوقنبر راستگو» و صدای ساز او
- تماشای اجراهای از سازهای باستانی که تا کنون زنده مانده‌اند
- معرفی علیاکبر مهدی‌پور دهکردی
- معرفی عزیز بستاق
- سرنای احسان عبدی‌پور
جلسه‌ی دوم:
- موسیقی خراسان
- معرفی دو تار خراسان
- اجرای رحمت الله خدام احمدی (تربت جام)
- نگاهی به خراسان بزرگ و بررسی موسیقی تاجیکستان و افغانستان با معرفی و تماشای آثاری از «دولتمند خالف»، «گدا محمد هروی»، «گزل مومن اوا»
- معرفی مقام‌های مشهور خراسان
- معرفی حاج قربان سلیمانی (شمال خراسان)
- معرفی محمد ابراهیم شریف‌زاده
- بحر طویل حاج قربان
- معرفی سنت تربت جام
- معرفی شیخ احمد جام
- معرفی نورمحمد درپور
- رقص‌های صوفیانه‌ی تربت جام
- تحلیل «رقص آفر»
- بررسی آیین «چولی غزک»
- معرفی ذوالفقار بیتانه و آیین باران‌خواهی
- نگاهی به چوب بازی‌های بیرجند
- نوبت زنی که هنوز در خراسان زنده مانده است
- لالایی‌ها و موسیقی زنان خراسان
جلسه‌ی سوم:
- موسیقی سواحل و جزایر خلیج فارس
- مقدم‌های درباره سیاهان ایران (آفریقایی-ایرانیان)
- نگاهی به کتاب اهل هوا
- دربارهی «هوا» یا «باد»
- دربارهی «بابا»، «ماما» و «اهل هوا»
- شرحی دربارهی اقسام «باد»
- دربارهی مراسم «زار» و «مشایخ»
- نمایش بخشی از فیلم «باد جن» اثر ناصر تقوایی
- معرفی غلام سماعی (مارگیری)
- شرحی دربارهی موسیقی نوبان
- معرفی ساز «طنبوره»
- معرفی بابا درویش
- شرح جزییات آیین زار و نوبان
- شرح یک نمونه سفره‌ی مشایخ
- بخشی از مستند زار عبیر حکیمی
- معرفی پنج نوع از مهمترین زارها
- نمونه‌هایی از موسیقی معاصر تحت تاثیر زار و نوبان
- نگاهی به «دوچاپی»
- نگاهی به موسیقی بوشهر و نیمه خوانی
- معرفی شروه خوانی
- معرفی فایز دشتی
- نگاهی به آیین خیامی
- معرفی محمد حسین قائد دشتستانی
- معرفی دم دم سحری
- اقسام ماتم‌خوانی بوشهری
- معرفی بخشو
- تماشای بخشی از مستند اربعین ساختهی ناصر تقوایی
جلسه‌ی چهارم:
- موسیقی کردستان
- کردستان بزرگ کجاست؟
- بقایای تپه موسیان و بررسی آن
- بقایای قلعه زرده و بررسی آن
- شرح رقص «هل په‌ر کی»
- تماشای اقسام «هل په‌ر کی» در کردستان ایران
- نگاهی کوتاه به رقص هل په‌رکی در کردستان ترکیه
- معرفی عبدالقادر گیلانی
- نگاهی به کتاب الفیوضات الربانیه
- معرفی کوتاه سلسله‌ی باطنی قادریه
- شرح «نورالدین مدرسی چهاردهی» از مجلسه قادریه
- تماشای مراسم ذکر جلی طریقت باطنی قادریه
- معرفی دف در کردستان
- معرفی تعدادی از مقامات دف کردستان
- معرفی خلیفه عبدالرحمن غوثی
- آشنایی با دین یاری (یارسان یا اهل حق)
- معرفی هفتن و کتاب سرانجام
- معرفی سیدخلیل عالینژاد
- آشنایی با جشن خاونکار
- معرفی درویش امیر حیاتی
- معرفی امرالله شاهابراهیمی
- آشنایی با آیین پیرشالیار
- آشنایی با الگوهای رسمی «هور خوانی»
- معرفی ماموستا خضر قادری
- معرفی عثمان هورامی
- آشنایی با سیاچمانه
- نمونه‌ی خوانش و رقص چپله
- نمونه‌ی لالایی کردی
جلسه ی پنجم:
- موسیقی مازندران
- آشنایی با تقسیمات زبانی و اقلیمی مازندران
- معرفی ساز «للـهوا»
- اجرای ابوالفضل مختاری (للـهوا)
- معرفی ساز «دسرکتن»
- اجرای کوثر مصطفی پور (دسرکوتن)
- معرفی ساز «تشت لاک»
- معرفی دوتار مازندران
- محمدرضا اسحاقی گرجی
- اجرای سید علی محمدی (دوتار)
- معرفی کمانچه مازندران
- آشنایی با احمد محسن‌پور
- بخشی از مستند بهمن کیارستمی دربارهی احمد محسن‌پور
- آشنایی با منظومه‌ی طالب و زهره
- معرفی مقام‌های طالبا
- آشنایی با طالب آملی
- آشنایی با مقام کتولی
- نمونه‌ی اجرای ابوالحسن خوشرو و ارسلان طیبی
- معرفی امیر پازواری
- آشنایی با آواز امیری
- نمونه‌ی اجرای ابوالحسن خوشرو
- آشنایی با نوالله علیزاده
- بررسی قطعه‌ی «لاره»
- آشنایی با ابوالحسن خوشرو
- بررسی مجموعه تصنیف و آواز
- «گلی به گلی خونش» شیوهای آوازی میان زنان مازندران
- نگاهی به تصنیف «ته گره» و آواز «نرم نواجش»
جلسه‌ی ششم:
- موسیقی لرستان و بختیاری
- آشنایی با کمانچه‌ی لرستان
- معرفی علیاکبر شکارچی
- معرفی همتعلی سالم
- رقص‌های لرستان: سنیسما، سه پا و دو پا
- معرفی فرج علیپور
- معرفی ساز تمیره (تنبور لکی)
- نگاهی گذرا به سنت اهل حق لرستان
- آشنایی با اماقلی امامی
- آشنایی با تومک (تنبک لرستان)
- مقام سوزه سوزه
- معرفی ساز و دهل لری و لکی و بختیاری
- آشنایی با مقام‌های ساز و دهل: شیرین خسرو، سه‌پا، دوپا، اوشاری، شانه‌شکی، سوار بازی
- سنت شاهنامه خوانی لری و بختیاری
- اقسام موسیقی کار میان لرها و بختیاری‌ها
- معرفی مور لکی
- لالایی‌های لری و بختیاری
- نگاهی به آیین باستانی «رارا»
- آشنایی با مقام «زنگه زنگه»
- معرفی مسعود بختیاری
- مقام «دیگلمی دیگل» و «های شیرین»
جلسه‌ی هفتم:
- موسیقی گیلان و تالش
- نگاهی به موسیقی کار گیلانی
- آشنایی با کرپ‌زنی
- لافند بازی در گیلان
- آشنایی با تمبوره (تنبور تالش)
- معرفی سهراب ظهیری ناو
- نمونه‌های «هوا» در تالش
- آشنایی با َدپ یا دیاره (دایرهی تالشی)
- تصنیف چین چین عرقچین
- آشنایی با ساز (سرنای گیلان)
- نمونه‌هایی از سرنای تالش و گیلان
- آشنایی با دوسرکوتن (نقارهی گیلان)
معرفی قاسم آبادی - معرفی ساز للـه (نی گیلان)
- نمونه‌هایی از نی تالش و گیلان
- معرفی خدیجه خاله
- معرفی ساز گل پیشای (سوت محلی گیلان)
- معرفی کرنی (کرنای گیلانی) و آیین‌های مرتبط با آن
- آشنایی با گوشاخ (بوق موسیقی گیلانی)
- آشنایی با هادی حمیدی
- آشنایی با رضا عشقی و قطعه زرنگیس
- معرفی منظومه‌ی رعنا
- آشنایی با ناصر وحدتی
- آشنایی با ساز لبک (نیلبک گیلان و تالش)
- آشنایی با فریدون پور رضا و تاثیرش
جلسه‌ی هشتم:
- موسیقی سیستان و بلوچستان
- نگاهی به اقلیم بلوچستان
- معرفی سرود (قیچک بلوچی)
- معرفی قیچک سیستان
- معرفی حبیب قادر آتشگر
- معرفی ساز دونلی
- آشنایی با شیرمحمد اسپندار
- آشنایی با سنت لیکو
- معرفی ساز «کوزک و تال» (تشتک و کوزه)
- آشنایی با ساز دکر
- تصنیف «په چی نیایی» از سنت بلوچستان
- آشنایی با تمبورگ بلوچستان
- معرفی رباب سیستان و بلوچستان
- آشنایی با خداداد شکل زهی
- معرفی ساز بینجو (بلوچستان پاکستان)
- نگاهی به تصنیف «لیلا و لیلا»
- آشنایی با آبین‌های گواتی
- شرح جزییات آیین گواتی
- شرح قصیده‌ی شیخ عبدالقادر گیلانی
- شرح اذکار گواتی
- نگاهی به اجرای نصرت فاتح علی خان
- آشنایی با «عثمان مروندی» (شهباز لعل قلندر)
- سفری به مزار شهباز قلندر در پاکستان
- شرح دیگر اذکار
جلسه‌ی نهم:
- موسیقی مقامی قدیم ایرانزمین
- آشنایی با مفاهیم کلی چون دانگ و دور
- آشنایی با دوازده مقام موسیقی قدیم ایران
بررسی نمونه‌هایی از دوازده مقام در گستره‌ی ماوراءالنهر، ترکیه، یونان، عراق، الجزایر، مصر، تونس و مراکش - بررسی نمونه‌های صوتی و متنی
- بررسی متونی از قرن دهم میلادی تا قرن هجدهم دربارهی ویژگی‌های مقام‌ها و آداب مجالس موسیقی
- بحور الالحان فرصت الدوله شیرازی
- بررسی دو غزل از مولانا دربارهی موسیقی مقامی
- نگاهی به چند نگارگری موسیقایی
- آشنایی با مروگی (سنت موسیقی مرو)
- آشنایی با عبدالقادر مراغی و شیوه‌ی نوشتار موسیقایی او
- خوانش بخش‌هایی از «جامع الالحان» نوشته‌ی عبدالقادر مراغی
- خوانش بخش‌هایی از «مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه» نوشته‌ی عزالدین کاشانی
- خوانش بخش‌هایی از «قابوس نامه» نوشته‌ی قابوس ابن وشمگیر
- خوانش بخش‌هایی از المختصر المفید فی بیان الموسیقی و اصول احکامه
- خوانش بخش‌هایی از رساله فی اجزاء خبریه فی الموسیقی
- خوانش بخش‌هایی از رساله موسیقی نوشته‌ی محمد نیشابوری
- خوانش بخش‌هایی از رساله موسیقی معمار نوشته‌ی علی ابن محمد معمار
جلسه‌ی دهم:
- خلاصه‌ای از هفت دستگاه موسیقی کلاسیک ایران
- بررسی نمونه‌هایی از هفت دستگاه از دوران قاجار تا امروز
- شناخت گوشه‌ها
- آشنایی با ایده‌ی فرود و پرده‌گردانی
- آشنایی با فرم‌های تکرار شونده‌ی موسیقی کلاسیک: درآمد، آواز، رنگ، چهارمضراب و … تمامی معرفی‌های زیر مصور خواهد بود: (عکس و فیلم)
- معرفی علی‌اکبرخان فراهانی
- معرفی میرزا عبدالله
- معرفی درویش‌خان (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی صبا (و نمونه‌ی کار او)
- آشنایی با علی‌نقی وزیری (و نمونه‌ی کار او)
- آشنایی با مرتضی حنانه و پخش فیلم‌هایی از آموزش نظریه‌ی موسیقی توسط ایشان
- معرفی مرتضی‌خان محجوبی (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی احمد عبادی (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی حسن کسایی (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی جلیل شهناز (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی احمد عبادی (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی علی اصغر بهاری (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی محمدرضا لطفی (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی غلامحسین بنان (و نمونه‌ی کار او)
- معرفی قمرالملوک وزیری (و نمونه‌ی کار او)
- نگاهی به آواز محمدرضا شجریان (و نمونه‌ی کار او)
- نگاهی به موسیقی حسین علیزاده (و نمونه‌ی کار او)
- نگاهی به پریسا (و نمونه‌ی کار او)
- نگاهی به روح‌انگیز (و نمونه‌ی کار او)
- نگاهی به علیاکبر شیدا (و نمونه‌ی کار او)
- نگاهی به داریوش رفیعی (و نمونه‌ی کار او)
- هر یک از نام‌ها فهرست بالا به بهانه‌ی یک یا مجموعه‌ای از گوشه‌های ردیف دستگاهی معرفی میشود