مطالعات تطبیقی حکمت، هنر و فرهنگ ایران

مدرس: علی اتحاد
روی پلتفورم‌های دیجیتال و به صورت از راه دور

دوره‌ی آموزشی «مطالعات تطبیقی حکمت، هنر و فرهنگ ایران» دوره‌ای ترمیک است که در آن به تحلیل فرهنگ، هنر و حکمت ایران به صورت همزمان پرداخته می‌شود. در این دوره‌ی آموزشی به تاریخ به عنوان نموداری سه بعدی و غیر خطی نگاه می‌شود.

خلاصه‌ی مباحث دوره‌ی آموزشی «مطالعات تطبیقی حکمت، هنر و فرهنگ ایران» در ترم یکم
(هر ترم ده جلسه است)

جلسه‌ی اول:

– مختصری درباره‌ی مختصات جغرافیایی ایران
‫- مختصری درباره‌ی موقعیت تاریخی-فرهنگی ایران ‬
– ایران تاریخی کجاست؟
– نمونه‌های از تاثیرات اقلیمی بر انگاره‌های کلی فرهنگ ایران
– «خون مقدس» و «خورنه» و نقش «پادشاه» در ساختار فرهنگی ایران
-الگوی هِرَمی قدرت
-معرفی اولیه‌ی خدایان هندو-ایرانی و خویشکاری هر یک

جلسه‌ی دوم:‌

– آیا تاریخ ایران را باید زیر نام «ایران» خواند یا زیرمجموعه‌ی «منطقه‌ای جغرافیایی»؟
‫- پیش از سلسله‌های پادشاهی مشهور ایرانی، در این سرزمین چه می‌گذشت؟‬
– بررسی مختصر یک نمونه: «شهر سوخته»
– زبان‌های گمشده و تاریخ گمشده!
– معرفی زبان‌های «هندو-اروپایی» و نسبت‌های زبان‌های ایرانی با هم
– معرفی مختصر ادبیات پیش از اسلام
– خوانش نمونه‌هایی از ادبیات اوستایی و فارسی باستان و پهلوی ساسانی
– مختصری درباره‌ی نام «ایران» و ریشه‌های واژگانی‌اش

جلسه سوم:‌

-مختصری درباره ی کارکردهای دین
-رابطه‌ی «دین مزدایی» (مزدیسنا) با باورهای «هندو-ایرانی»
– خدایانی که بدل به دیو شدند! (نسبت‌های واژگانی نام «خدا» و «دیو»)
– معرفی تفضیلی «اهورامزدا» به لحاظ واژگانی و خویشکاری
– شرحی درباره‌ی امشاسپندان (از ایده‌های باستانی تا اشکال متاخر ساسانی)
– نقشه‌ی سلوک معنوی و رابطه‌اش با ویژگی‌های مزدایی
– تفاوت‌های «مزدا پرستی» در متون مقدس باستانی و «زرتشتی‌گری» ساسانی
– معرفی ساختار دوگانه‌ی هستی میان نیک و بد (آغاز ایده‌ی ساخت دوگانه‌ی جهان)
– بهشت و دوزخ از کجا آمده است؟
– معرفی اساطیر آغازین مزدایی: پیدایش هستی و انسان و موجودات و …
– روایت‌های مرتبط با نبرد میاد مزدا و اهریمن
– شرح هزاره‌های نبرد تا آخرالزمان
– ظهور نجات‌ دهنده‌ی واپسین (منجی زرتشتی)
– بررسی نشانه‌ی «فروهر» و رمز شناسی عناصر این نشان

جلسه چهارم:

– معرفی ادیان «گنوسی»
– درباره‌ی ریشه‌های ادیان «گنوسی»
– ریشه‌یابی واژه‌ی «گنوس»
– چرخه‌ی «آگاهی» و نسبت‌های آن با چرخه‌ی «مادی»
– شناخت اسطوره‌ی اولیه‌ی «گنوسی»
– معرفی «سوفیا» (ایزدبانویی که آگاهی عارفانه در پیوند با اوست.)
– معرفی «دمیورگ»‌ و ساخت چرخه‌های «جهان مادی»
– «پسر انسان»، «مسیح» یا «عارف کامل» («انسان کامل» یا «ایزد-انسان»)
– مختصری در معرفی «کتاب مقدس»: «عهد عتیق» و «عهد جدید»
– نگاهی کوتاه به باورهای «گنوسی» در «کتاب مقدس»
– مشترکات میان اشکال گوناگون «باورهای گنوسی»
– بررسی اثری معاصر با الگوهایی که تا این جا آموخته‌ایم
– مختصری درباره‌ی «دین مانی»‌
‫-‬ کیهان شناسی «دین مانی»‌
‫-‬ نگاهی به اساطیر «دین مانی»‌
‫-‬ مانویت، دینی جهانی
– نگاهی کوتاه به دین «مندایی»

جلسه پنجم:‌

– مقدماتی درباره‌ی حکمت و عرفان ایران پس از اسلام
– نگاهی به مدلِ افلاطونی
– الگوی ساده‌سازی شده‌ی حکمت ایران
– تقسیمات جهان به «عالم معقول» و «عالم خیال» و «عالم محسوس»
– رابطه‌ی «سلوک» و «سالک»
– طرحِ سفرِ معنوی و انگاشت آینه‌ای از جهان
– بررسی ابیات نخست «مثنوی مولانا»
– بررسی رمز «نی»‌ در آغاز «مثنوی مولانا»‌
– شرحی بر شهود با نگاهی به قصه‌ی «پیر چنگی» در «مثنوی مولانا»
– مفهوم «التباس» و «صورت‌گردانی»‌ و نگاهی به فضای «سایبری»‌ و «گوشی‌های هوشمند»‌ به عنوان مثال
– رمزپردازی در «عالم خیال»

جلسه ششم:‌

– مروری بر ابیات نخست «مثنوی مولانا»‌
– درباره‌ی واژه‌ی «مسجد» و ریشه‌های آن
– نگاهی به «مسجد شاه» اصفهان و مختصات تاریخی و معمارانه‌‌ی این اثر معمارانه
– معرفی وجوه زیبایی شناختی «مسجد شاه»‌ اصفهان
– تحلیل فرم‌های «قوس جناغی»‌ و رمزگشایی آن بر اساس مدل «سلوک»
– نسبت‌های میان عوالم «محسوس» و «معقول»‌ و «خیال» در رمز «قوس جناغی»
– سلوک عارف و رابطه‌ی آن با طراحی مساجد تاریخی
– شرحی بر رمز «خورشید» و «شمسه‌ی ایرانی» و نسبت‌ آن با «اسواستیکا» و «گردونه‌ی مهر»
– بررسی نشانه‌های پیشا-اسلامی در معماری اسلامی
‫-‬ قیاس «معابد میترایی»‌ و «محراب مساجد»
‫-‬ «سنگابه‌»های مساجد به مثابه رمزی بر آمده از میترایسم
‫-‬ بازگشت به ابیاتِ نخست «مثنوی مولانا»‌

جلسه هفتم:‌

‫- همسانی گزارش‌های «حقیقت» در دستگاه عرفانی‬
– تحلیل این مسئله با حکایتی از «مثنوی مولانا»:‌ حکایت فیل در اتاق تاریک‬
– مروری بر مسئله‌ی «توحید» در سنت‌ دینی‬
– مروری بر مسئله‌ی «توحید» در بستر «وحدت وجود»‌‬
– مسئله‌ی «وحدت وجود» و معرفت عرفانی با نگاهی به «اسلیمی‌های ایران» ‬
– روایت «گنج پنهان» و قیاس با ساختارهای زیبایی شناختی هنر ایران ‬
– بررسی این موضوع از زبان مولانا در دفتر نخست «مثنوی»‌‬
– روایتی از «فصوص الحِکَم» نوشته‌ی «ابن عربی» در این باره‬
– تحلیل مسئله‌ی «وحدت» در ابیاتی از دفتر اول «مثنوی مولانا» ‬
– تحلیل ساختار زیبایی شناختی و نسبت‌ نور و رنگ در «گنبد شیخ لطف الله»‌ اصفهان ‬
– نگاهی به نقش «طاووس» زیر «گنبد شیخ لطف الله»‌ و بررسی رمز طاووس‬
– نمونه‌ای از «مثنوی»‌ در دفتر نخست، درباره‌ی نور و مسئله‌ی وحدت‬
– نمونه‌ای درباره‌ی «ابزارهای فهم امر محسوس و امر معقول» از دفتر ششم «مثنوی»‬
‬
‬
جلسه هشتم:

– معرفی «شهاب الدین سهروردی» با نگاهی کوتاه به زیست او
– اندکی درباره‌ی ارتباط «سهروردی» با حکمت پیش از اسلام ایران
– مختصری درباره‌ی «حکمت الاشراق»
– رمز پرندگان و فهرستی از نمونه‌های «قصه‌ی مرغان» در ادبیات عرفانی ایران
– خوانش کامل متن «رساله الطیر» (قصه‌ی مرغان) نوشته‌ی «شیخ شهاب الدین سهروردی»
– بررسی جزء به جزء رمز‌های «رساله الطیر»
– ترسیم نمودار سلوک در «رساله الطیر»
– «هورقلیا» کجاست؟ (نگاهی به شهرهای خیالی عرفان ایرانی)
– نگاهی به نقوش فرش ایرانی و نسبت‌اش با مسیر سلوک و شهرهای خیالی
– مقایسه‌ای کوتاه با نقشه‌ی «باغ شازده» در ماهان

جلسه نهم:

‫-‬ خوانش متن کامل «عقل سرخ» نوشته‌ی «شهاب‌الدین سهروردی»
– بررسی رمزهای این رساله
‫-‬ درباره‌ی «عقل»
‫-‬ درباره‌ی کوه «قاف» با نگاهی به «هراء بلندجایگاه» (البزر) در اوستا
‫-‬ رمز «گوهر شب‌چراغ» و ارتباط آن با ماه
‫-‬ رمز «درخت طوبی» و ارتباط آن با «درخت همه تخمه» در متون پهلوی
‫-‬ رمز سیمرغ از روزگار باستان تا متون اسلامی
– رمز «آب زندگانی» و سفر قهرمانی
– رابطه‌ی میان «کوه» و «غار» در سفر سالک
– نگاهی به «ستاره‌ی شش پر» و فهم آن از طریق رمز «کوه» و «غار»

جلسه دهم:

– چکیده‌ی ایده‌ی «وحدت وجود» در ترجیع‌بند «هاتف اصفهانی» (که یکی هست و هیچ نیست جز او / وحده لا اله الا هو!)
– نگاهی مختصر به نقش «مُغ» در فرهنگ ایمانی ایران
– بررسی عناصر سازنده‌ی اثر «هاتف اصفهانی» و رمزگشایی از عناصر سازنده‌ی آن
– نگاهی به آداب خوردن و آشامیدن ایرانیان به بهانه‌ی بررسی نقوش کاسه‌ها و بشقاب‌های سده‌های گذشته
– بررسی متون نگاشته درون ظروف دوران اسلامی